آسبادهای خراسان جنوبی در لیست ثبت میراث جهانی - هزار جزیره

به گزارش میراث آریا، درحال حاضر آسبادهای ایرانی به شماره 6192 در لیست پیشنهادی ایران در آثار میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.

آسباد که بعضی آن را نخستین ساخته صنعتی بشری می دانند، قدمتی به بلندای تاریخ دارد.

در پهنه وسیعی از خراسان بزرگ، از شمال هرات تا جنوب سیستان با بهره گیری از بادهای 120 روزه، درست در فصلی که مقارن با برداشت غلات است (اواخر اردیبهشت تا انتها شهریور)، آسبادها به کار می افتند.

محمدعلی بزرگمهر کارشناس ارشد بازسازی بناها و بافت های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی، در رابطه با ویژگی و کارکرد آسبادهای شرق ایران بیان نمود:

آسبادها در گذشته در معیشت مردم اهمیت زیادی داشته اند. بعلاوه نمودی از ترکیب معماری سنتی با احتیاجهای اکوسیستم و بهره گیری مناسب از انرژی های پاک به شمار می آیند.

با توجه به ویژگی های منحصربه فرد آسبادها و خصوصیات عملکردی و زیبایی شناسانه، بازشناسی معرفی و در نهایت ثبت آن ها در لیست میراث جهانی اهمیت بسیار پیدا می نماید.

او اضافه نمود:

استان خراسان جنوبی در میان پهنه های شرق ایران که از فناوری آسباد بهره برده اند؛ دارای اهمیت خاصی است. با توجه به این که شدت بادهای 120 روزه در منطقه ها مختلف یکسان نیست و از طرفی احتیاج به نیروی باد برای فراوری آرد از غلات تابع احتیاجهای جامعه هدف یا فراوری غلات در محل بوده است؛ تعدد و پراکندگی آسبادها در خراسان جنوبی بسیار است.

در طبس مسینا به خاطر وجود دشتی حاصلخیز که خود فراوریکننده غلات فراوانی بوده است، تعدد آسبادها بالا است. به نحوی که بعضی طبس مسینا را انبار غله قاینات نوشته اند.

بزرگمهر ادامه داد:

اما در نهبندان که نقطه مهمی در مسیرهای تجاری در جاده ادویه و تجارت با هند بوده نیز تعداد آسبادها زیاد است. چراکه گندم مورد احتیاج کاروانیان عبوری را که از سیستان به آنجا حمل می شد؛ در آسبادهای نهبندان به آرد تبدیل می کردند و در اختیار کاروانیان قرار می دادند.

این درحالی است که منطقه درح نیز از منطقه های است که تعدد و تکثر آسبادها در آن ها مشهود است.

در هر کدام از این منطقه ها وجود رشته های متعدد و به هم چسبیده از آسبادها و در روستاهای حواشی هر کدام از آن ها مانند علی آباد، محمدآباد و دستگرد در نزدیکی طبس مسینا و خونیک، خوانشرف، چهار فرسخ و رومه در نزدیکی نهبندان نیز آسبادهای فراوانی به چشم می خوردند.

او با اشاره به این که پراکندگی آسبادها در خراسان جنوبی تا روستای خور در 85 کیلومتری شرق بیرجند نیز دیده می گردد، توضیح داد:

در گذشته برای بهره گیری مطلوب از باد، گاهی آسبادها را در گودی زمین مانند چهار فرسخ و گاهی بر بالای بلندی مانند آسیابان می ساختند.

در روستاهای کوهستانی شهرستان درمیان مانند گیت، آسیابان و حتی فلارگ در بخش مرکزی بیرجند، بعضی آسبادها به صورت منفرد و بر بالای بلندی ساخته می شدند.

بزرگمهر تشریح کرد:

با توجه به این که عملکرد آسبادها در گستره شرق ایران یکسان و از نظر ظاهری شبیه به هم است، اما بسته به موقعیت مکانی و شدت باد و حتی سنت های معماری بومی از لحاظ ظرایف معماری تفاوت هایی دیده می گردد.